Przejdź do treści

Biogratex

Zimowy banner biogratexu

 

Projekt kluczowy „Biodegradowalne wyroby włókniste” akr. BIOGRATEX powstał z myślą o ochronie środowiska. Był realizowany w latach 2009-2013 przez powołaną Polską Platformę Technologiczną Przemysłu Tekstylnego, której liderem była Politechnika Łódzka. Jego głównym celem było opracowanie innowacyjnych rozwiązań technologicznych niezbędnych dla rozwoju gospodarki i poprawy pozycji konkurencyjnej przedsiębiorców na rynku krajowym i zagranicznym poprzez opracowanie szerokiej gamy wyrobów włókienniczych z polimerów biodegradowalnych pochodzących ze źródeł odnawialnych.

Cel ten został realizowany poprzez następujące szczegółowe cele badawcze.

  1. Opracowanie technologii wytwarzania i modyfikacji gamy włóknotwórczych polimerów biodegradowalnych.
  2. Opracowanie technologii wytwarzania włókien z polimerów biodegradowalnych.
  3. Opracowanie technologii wytwarzania włóknin spun-bonded z polipropylenu z fotoaktywatorami powodującymi degradację tworzywa oraz z polilaktydu (PLA).
  4. Opracowanie gamy płaskich materiałów włókienniczych i prototypów wyrobów z polimerów biodegradowalnych do zastosowań higienicznych, medycznych, rolniczych i filtracyjnych.
  5. Ocena stopnia biorozkładu wytworzonych w projekcie biodegradowalnych materiałów i wyrobów.
  6. Przeprowadzenie analizy cyklu życia „Life-Cycle-Assessment” dla wybranych prototypów wyrobów.

W wyniku realizacji projektu BIOGRATEX przedstawiamy Państwu ofertę komercjalizacji wybranych technologii, które mogą znaleźć zastosowanie na rynku, a tym samym podnieść konkurencyjność i innowacyjność Państwa przedsiębiorstwa.

Na Wydziale Technologii Materiałowych i Wzornictwa Tekstyliów PŁ, w ramach projektu BIOGRATEX, opracowano biodegradowalne włókniny, które znajdą zastosowanie między innymi w rolnictwie.

Zobacz film opowiadający o tym projekcie:

 

TECHNOLOGIE OPRACOWANE W RAMACH PROJEKTU BIOGRATEX:

Treść (rozbudowana)
Dziane wyroby z PLA opatrunkowe i higieniczne

Pełna nazwa technologii: Dziane wyroby z PLA opatrunkowe i higieniczne.

Dzianiny wytwarzane są techniką dziania rządkowego z przędz z ciągłych włókien z PLA o masie liniowej w zakresie 50 ÷ 100 dtex i liczbie filamentów 12 ÷ 24. Materiał, zależnie od masy liniowej zastosowanych przędz wykazuje się masą powierzchniową od ca 25 do 80 g/m2, właściwościami higienicznymi przy zapewnieniu komfortu fizjologicznego poprzez transport wilgoci.

Opaska opatrunkowa
Opaska opatrunkowa

Do zastosowania w konstrukcji opatrunku medycznego materiał dziewiarski charakteryzuje się gładką strukturą powierzchni, natomiast w konstrukcji opaski higienicznej strukturą porowatą. Opatrunek medyczny wykonany jest w formie wielowarstwowej, w której warstwy zewnętrzne stanowią materiał dziewiarski, a warstwę wewnętrzną materiał o właściwościach chłonnych. Warstwy łączone są w wielowarstwową konstrukcję opatrunku z zastosowaniem własnej metody twórców rozwiązania. Materiał do zastosowania na opatrunek medyczny może być wytwarzany w dowolnych wymiarach. Masa jednostkowa opatrunku, przykładowo, z użyciem dzianin PLA o wymiarach 5 x 5 cm wynosi ca 0,8 g., Higieniczne opaski opatrunkowe wytwarzane są w formie dwuwarstwowej o max szerokości 17 cm i wysokości 10 cm.

Zastosowane rozwiązania splotowe zapewniają funkcje elastyczne, a porowata struktura funkcje komfortu higienicznego poprzez wysokie wartości wskaźników przepuszczalności powietrza i pary wodnej. Wyroby zapewniają komfort użytkowy i pełnią funkcje przytrzymujące opatrunek medyczny, aplikowany na kończynach użytkownika.

Materiały spełniają wymagania dla wyrobów medycznych, potwierdzone badaniami klinicznymi w zakresie cytotoksyczności i działania alergennego oraz czystości chemicznej. Do zastosowania na opatrunki medyczne wyroby poddawane są sterylizacji.

 

0
Technologia protez naczyń krwionośnych

Pełna nazwa technologii: Technologia protez naczyń krwionośnych formowanych metodą ze stopu polimeru.

Resorbowalny pomost naczyniowy wykonany techniką stopową elektroprzedzenia stosowany w przypadku rekonstrukcji naczyń obwodowych o małej średnicy (<6 mm), takich jak tętnice wieńcowe, piszczelowe, podkolanowe, a także mikronaczyń.

Protezy naczyń krwionośnych wykonane metodą elektroprzedzenia ze stopu zostały dodatkowo dogrzewane w celu stabilizacji struktury oraz polepszenia właściwości mechanicznych. Protezy naczyń krwionośnych są w postaci jałowej - poddawane sterylizacji radiacyjnej w zwalidowanych warunkach przemysłowych.

Z użyciem opracowanego prototypu naczyń krwionośnych przeprowadzono jedynie podstawowe badania biologiczne. Istnieje konieczność kontynuacji badań na zwierzętach celem weryfikacji funkcjonalności opracowanych protez w środowisku biologicznym.

0
Biodegradowalne materiały włókniste z PLAGA i PLAGA+PHB

Pełna nazwa technologii: Biodegradowalne materiały włókniste z PLAGA i PLAGA+PHB oraz sposób ich wytwarzania.

W ramach przedstawionej technologii został opracowany sposób formowania wyrobów włóknistych z kopolimeru laktydu i glikolidu oraz mieszaniny tego kopolimeru z poli (hydroksymaślanem). Polimer ten, syntezowany według unikalnej metody z inicjatorem cyrkonowym charakteryzuje się podwyższoną biozgodnością. Termoplastyczny charakter polimeru pozwala na jego przetworzenie technikami stopowymi.

Technologia obejmuje metodę formowania włókien oraz włókien z nanododatkami oraz sposób ich wykorzystania w postaci wyrobów włókninowych, formowanych technikami klasycznymi i technikami bezpośrednio ze stopionego polimeru (technika pneumotermiczna i technika spod filiery oraz technika elektroprzędzenia). Ponadto przedstawiona technologia obejmuje wytwarzanie siatek dzianych z multifilamentu. W ramach technologii uwzględniono zastosowanie nanododatków bioaktywnych; bioszkła, nanokrzemionek lub syntetycznych, biokompatybilnych pochodnych fosforanów.

0
Sposób wytwarzania biodegradowalnych doniczek
Doniczka z polimerów bidegradowalnych
Doniczka z polimerów bidegradowalnych

Pełna nazwa technologii: Sposób wytwarzania biodegradowalnych doniczek do rozsad z włóknin spun-bonded z PBS.

W przemyśle włókienniczym znanych jest wiele sposobów formowania włóknin, wśród nich znajduje się metoda wytwarzania bezpośrednia spod filiery tzw. spun-bonded. Metoda ta jest z pewnością najkorzystniejsza z powodów ekonomicznych z uwagi na duże wydajności i wysokie prędkości formowania, ale także ze względów ekologicznych (brak produktów ubocznych, niewielka liczba odpadów). Zastosowanie surowców biodegradowalnych jest także bardzo ważne, ze względu na brak trudności oraz dodatkowych kosztów związanych z utylizacją.

Doniczki wytwarzane są z włókniny spun-bonded formowanej z biodegradowalnych poliestrów alifatycznych np. poli(bursztynianu butylenu). W kolejnym etapie doniczki modyfikowane są za pomocą proekologicznych środków bioaktywnych, które uwalniane będą w trakcie degradacji doniczki. Modyfikacja ma na celu ochronę przeciwmikrobową roślin oraz ułatwienie roślinom korzystania z potrzebnych substancji odżywczych.

0
Materiał medyczny na implant do wypełnień kości

Pełna nazwa technologii: Wielowarstwowy materiał medyczny przeznaczony na implant do wypełnień kości.

W ramach wynalazku zostały przedstawione materiały implantacyjne wytwarzane w oparciu o biodegradowalny kopolimer laktydu i glikolidu. Polimer ten, syntezowany według unikalnej metody z inicjatorem cyrkonowym charakteryzuje się podwyższoną biozgodnością.

ramach wynalazku zostały opracowane implanty dokostne, o złożonej strukturze. Ich wyróżnikiem są zaprojektowana struktura porowata oraz wprowadzenie w strukturę implantu substancji biologicznie czynnych (białko oraz HAp). Implanty dokostne przeszły kompleksowe badania fizyczne, chemiczne i biologiczne in vitro i in vivo.

0
Włókniny spun-bonded z PLA dla rolnictwa
Modułowe stanowisko badawcze
Stanowisko badawcze zaprojektowane i wykonane przez COBR Maszyn Włókienniczych „POLMATEX-Cenaro” uruchomione w IBWCh (obecnie Łukasiewicz- Łódzki Instytut Technologidzny)

Pełna nazwa technologii: Wytwarzanie włóknin spun-bonded z PLA dla celów rolniczych i technicznych.

Technologia wytwarzania biodegradowalnych włóknin bezpośrednio spod filiery (spun bonded) opiera się na przetworzeniu stopionego polimeru w postać włókna, z którego, w tym samym cyklu produkcyjnym, formowane jest runo, a następnie włóknina. Istotą tej technologii jest otrzymanie w krótkim procesie produkcji płaskiego wyrobu włókienniczego, posiadającego właściwości zbliżone do tkanin technicznych przy dużo niższej cenie. Polilaktyd (PLA)jest biodegradowalnym polimerem termoplastycznym należącym do grupy poliestrów. W porównaniu z wyrobami włóknistymi z poli(tereftalanu etylenu) (PET) wyroby z PLA charakteryzują się mniejszą gęstością (ok. 1,25 g/cm3) i większą chłonnością wilgoci 0,4-0,6%. Ponadto włókniny z PLA są stosunkowo odporne na działanie promieniowania ultrafioletowego.

Technologia została opracowana przy użyciu, unikatowego w skali kraju modułowego stanowiska badawczego, zaprojektowanego i wytworzonego w ramach projektu BIOGRATEX.

0
Plecionkarskie nici szewne z PGLA

Pełna nazwa technologii: Plecionkarskie nici szewne z PGLA.

Rozwiązanie technologiczne stanowi adaptację warunków procesu wytwarzania taśm plecionkarskich do zastosowania przędz z syntetycznych surowców degradowalnych PGLA. Do wykonania nici stosowane są przędze o masie liniowej od 40 do 150 dtex, liczbie filamentów od 12 do 24, przy czym przędze wykazują wytrzymałość właściwą od 13 do 42 cN/tex i stanowią formę luźno skręconych włókien, o liczbie skrętów na metr od 2 do 20.

Nici chirurgiczne wytwarzane są w formie okrągłej taśmy plecionkarskiej o masie liniowej od 18 ÷ 75 tex i średnicy od 0,12 ÷ 2,51 mm, zależnie od masy liniowej przędz i parametrów splotu plecionki. Rozwiązanie technologiczne obejmuje strukturę nici w układzie przeplotu wątków 1 x 1 w układach splotowych 1 x 4, 2 x 4 i 1 x 8 przy zastosowaniu długości przeplotu wątków od 0,8 ÷ 1,4 mm.

Na podstawie badań czystości chemicznej, alergenności i cytotoksyczności wynalazek spełnia wymagania do zastosowania medycznego, a z uwagi na rodzaj surowca stanowi materiał biozgodny. Proces sterylizacji nici realizowany jest metodą radiacyjną.

0
Biodegradowalne folie na sznurki dla rolnictwa

Pełna nazwa technologii: Technologia wytwarzania biodegradowalnych folii z przeznaczeniem na sznurki do zastosowań rolniczych.

Technologia dotyczy wytwarzania biodegradowalnych folii przeznaczonych na sznurki do zastosowań rozlicznych, otrzymywanych na bazie kompozycji z polimerów PBS/PLA oraz PBSA/PLA. Wytworzone folie z kompozycji polimerowych mogą znaleźć zastosowanie jako substytut obecnie stosowanych folii polipropylenowych stosowanych do wytwarzania sznurków rolniczych.

Biodegradowalne sznurki i folie
Sznurki do podwiązywania roślin oraz folie do zakiszania siana formowane techniką stopową
0
Biodegradowalny materiał na cele opatrunkowe i higieniczne

Pełna nazwa technologii: Biodegradowalny materiał przeznaczony na cele opatrunkowe i higieniczne.

Prezentowana technologia oparta jest o komercyjnie dostępy polilaktyd.

Opracowano sposób formowania włóknin zgrzeblarkowych, igłowanych oraz formowanych techniką spod filiery, a także pianek i folii. Włókniny formowane spod filiery modyfikowano w celu nadania im silnych właściwości hydrofobowych techniką plazmy niskotemperaturowej, tworząc warstwę przyskórną wyrobów higienicznych. Ponadto, na włókniny te nanoszono powłoki z kwasu alginowego, nadając im właściwości kojące i optymalne pH dla skóry człowieka. Włókniny spod filiery wykańczano również antybakteryjnie, uzyskując wyroby szpitalnicze – pościel i podkład szpitalny. Włókniny igłowane wykończano hydrofilowo, aby uzyskać warstwy chłonne, oraz antybakteryjnie, na warstwę oddzielającą w wyrobach higienicznych.

Opisywana technologia jest rozwiązaniem złożonym, w którym istnieje możliwość dowolnego łączenia półproduktów. Jako przykład do ilustracji opracowanej technologii wskazano wyroby do inkontynencji – pielucha i podpaska, materiały opatrunkowe z włókninowym lub piankowym wkładem chłonnym oraz pościel i obłożenia szpitalne. Dla wyrobów medycznych zostały przeprowadzone badania czystości chemicznej i badania biozgodności in vitro i in vivo.

0
Wytwarzanie włókien z poli(kwasu mlekowego) i kopolimerów
Badania oceny biodegradowalności
Badania oceny biodegradowalności materiałów polimerowych: poli-(kwasu mlekowego) PLA

Pełna nazwa technologii: Sposób wytwarzania włókien o rozmiarach mikrometrycznych i podwyższonych właściwościach wytrzymałościowych z poli(kwasu mlekowego) oraz jego kopolimerów metodą z roztworu na mokro.

Proponowana technologia przedstawia mętodę formowania biodegradowalnych włókien z roztworu polimeru PGLA. Uzyskiwane tą metodą włókna odznaczają się podwyższonymi właściwościami mechanicznymi. Ich wytrzymałość właściwa w zależności od zastosowanego biodegradowalnego polimeru lub kopolimeru kwasu mlekowego wynosi powyżej 25 cN/tex. Charakterystyczne jest także, iż w przypadku tej metody nie występuje zjawisko degradacji, które jest obecne w przypadku stosowania innych metod formowania tego polimeru/kopolimeru. Ma to niezmiernie istotne znaczenie w przypadku medycznego zastosowania włókien.

Jednocześnie metoda ta zapewnia łatwą modyfikację włókien poprzez wprowadzenie bioaktywnych substancji do roztworu polimeru i nadanie im specyficznych właściwości. Przykładem takiej modyfikacji może być wprowadzenie do tworzywa włókien substancji antybakteryjnych takich jak np.: nanosrebro bądź związku antybakteryjnego typu Sanitized BC.

Przeprowadzone badania wykazały, iż niewielka ilość substancji (0,4% w przeliczeniu na masę polimeru) umożliwiła uzyskanie włókien o silnym działaniu antybakteryjnym wobec szczepów bakterii S.aureus oraz E.coli. W przypadku włókien niemodyfikowanych tego efektu nie obserwowano.

0
Włókna modyfikowane z PLA

Pełna nazwa technologii: Włókna modyfikowane z PLA.

Proces wytwarzania włókien PLA opiera się na technologii wytwarzania włókien metodą przędzenia ze stopu polimeru. Metoda formowania włókien ze stopu polega na przetłaczaniu stopionego polimeru przez otworki dyszy przędzalniczej do chłodzącego ośrodka gazowego, nadaniu włóknom orientacji i następnie nawinięcie na szpule.

Proces wytwarzania ciągłych włókien PLA wg opracowanej w skali wielkolaboratoryjnej technologii składa się z 2 etapów: przędzenie jedwabiu LOY, rozciąganie jedwabiu LOY. W procesie wytwarzania włókien odcinkowych występuje dodatkowy etap obróbki obejmującej karbikowanie, utrwalanie struktury i cięcie.

Technologia umożliwia modyfikację włókien PLA w etapie przędzenia poprzez wprowadzanie różnych dodatków do masy przędnej (np. włókna antybakteryjne, włókna o podwyższonej elastyczności), zastosowaniu filier o niekołowych przekrojach otworków (włókna profilowane, włókna kapilarne) . Techniką włókien dwuskładnikowych można wytworzyć włókna o różnych udziałach i rozkładach PLA i innego polimeru , w tym włókna samokędzierzawiące, rozszczepialne, otoczka/rdzeń.

0
Biodegradowalne półmaski i filtry przemysłowe
Prototypy półmasek filtrujących
Prototypy półmasek filtrujących

Pełna nazwa technologii: Biodegradowalne półmaski do ochrony dróg oddechowych i filtry do odpylania przemysłowego.

Opracowano technologię wytwarzania biodegradowalnych półmasek filtracyjnych do ochrony dróg oddechowych oraz filtrów do odpylania przemysłowego. Do konstrukcji półmaski filtrującej zastosowano włókniny „spod filiery”, jako warstwę osłonową, igłowane do filtracji wstępnej, pneumotermiczne do filtracji właściwej, oraz taśmy nagłowia i zacisk nosowy. Wszystkie te elementy wytworzono z PLA. Półmaski spełniają wymagania normy EN149:2001 i mogą być wprowadzone na rynek UE zgodnie z wymaganiami dyrektywy dla wyrobów klasy FFP1 i FFP2.

Ponadto, opracowano biodegradowalne włókniny z PLA do odpylania przemysłowego, których skuteczność filtracji sięga 99%. Włókniny te mogą znaleźć zastosowanie do odpylania pyłów nietoksycznych (np. przemysł spożywczy) w temperaturze do 40 st. C, w obojętnym lub niezbyt agresywnym środowisku chemicznym.

Wartością dodaną zaprojektowanych wyrobów filtracyjnych jest sposób antybakteryjnej modyfikacji techniką layer by layer.

0

 

W celu poznania dalszych szczegółów dotyczących technologii oraz potencjalnej współpracy zapraszamy do kontaktu.

Dane kontaktowe:
Politechnika Łódzka, Instytut Włókiennictwa
ul. Żeromskiego 116, 90-543 Łódź
Tel. 42 631 33 09
E – mail: monika.malinowska-olszowy@p.lodz.pl

Zapytania o możliwość współpracy w ramach projektu BIOGRATEX mogą dotyczyć usługi w obszarze:

  1. Wytwarzania kompozycji poliestrów alifatycznych do formowania bioresorbowalnych włókien, przędz i włóknin do zastosowań biomedycznych
  2. Wytwarzania modyfikowanego polipropylenu czynnikami przyśpieszającymi fotodegradację
  3. Wytwarzania włókien biodegradowalnych
  4. Wytwarzania biodegradowalnych włóknin spun-bonded;
  5. Wytwarzania biodegradowalnych włóknin do odpylania przemysłowego
  6. Wytwarzania biodegradowalnych nici chirurgicznych wytwarzanych metodą plecionkarską
  7. Wytwarzania biodegradowalnych opatrunków medycznych wytwarzanych metodą dziewiarską i z wypełnieniem włókninowym
  8. Wytwarzania biodegradowalnych opasek medycznych
  9. Wytwarzania biodegradowalnych półmasek filtrujących do ochrony dróg oddechowych
  10. Opracowywania wyrobów z polimerów biodegradowalnych do zastosowań medycznych i/lub higieniczno – kosmetycznych
  11. Badania biodegradacji materiałów polimerowych
  12. Testowania w warunkach polowych i szklarniowych oraz tunelowych biodegradowalnych materiałów polimerowych przeznaczonych dla rolnictwa (np. włóknin do ściółkowania, doniczek do produkcji rozsad i sadzonek)
  13. Laboratoryjnej oceny zawartości odżywczych i szkodliwych substancji w roślinach ogrodniczych
  14. Analizy właściwości fizycznych i odżywczych gleby
  15. Inna (podaj jaka):

 

Aby przyspieszyć przekierowanie Państwa zapytania do właściwej osoby w Instytucie w wiadomości do nas prosimy podać również informacje czy reprezentują Państwo:
   – Jednostka badawcza/ Szkoła wyższa
   – Centrum Transferu Technologii
   – Przemysł
   – Usługi
   – Inna (podaj jaka):

Oraz podstawowe dane kontaktowe:

  • Instytucja/Osoba
  • Adres:
  • Osoba kontaktowa:
  • E-mail:
  • Twój komentarz, pytanie ...

 


Wykaz wybranych osiągnięć


Prace doktorskie

Olga Chrzanowska: Modelowanie zaawansowanych struktur włókienniczych dla potencjalnych zastosowań w chirurgii naczyniowej i kardiochirurgii.


Prace magisterskie

Monika Goszczyńska: Projektowanie właściwości włókien formowanych z PLA metodą ze stopu polimeru w oparciu o zmianę struktury nadcząsteczkowej tworzywa włókna.

Sylwia Kwolek: Projektowanie właściwości włókien formowanych metodą na mokro z PLA w oparciu o zmianę struktury nadcząsteczkowej tworzywa włókna.


Monografia

Pod red. Izabelli Krucińskiej: Biodegradowalne wyroby włókniste, Wyd. Politechniki Łódzkiej, Łódź (2015),  ISBN 978-83-7283-639-7


 Publikacje

  1. Sztajnowski S., Krucińska I., Sulak K., Puchalski M., Wrzosek H., Bilska J.: Effects of the Artificial Weathering of Biodegradable Spun-Bonded PLA Nonwovens in Respect to their Application in Agriculture, FIBRES & TEXTILES in Eastern Europe (2012)

  2. Krucińska I., Strzembosz W., Majchrzycka K., Brochocka A., Sulak K.: Biodegradable Particle Filtering Half Masks for Respiratory Protection, FIBRES & TEXTILES in Eastern Europe (2012)

  3. Chrzanowska O., Struszczyk M.H., Krucińska I., Puchalski M., Herczyńska L., Chrzanowski M.: Elaboration of Small-Diameter Vascular Prostheses-Selection of Appropriate Sterilisation Method, Journal of Applied Polymer Science (2014)

  4. Puchalski M., Krucińska I., Sulak K., Chrzanowski M., Wrzosek H.: Influence of the calender temperature on the crystallization behaviors of polylactide spun-bonded non-woven fabrics, Textile Research Journal (2013)

  5. Puchalski M., Kwolek S., Szparaga G., Chrzanowski M., Krucińska  I.: Investigation of the Influence of PLA Molecular Structure on the Crystalline Forms (α and α’) and Mechanical Properties of Wet Spinning Fibres, Polymers (2017)

  6. Wojciechowska D., Herczyńska L., Simon F., Puchalski M., Stawski D.: Antioxidant and hydrophilic poly(lactic acid) fibers obtained through their modification with amines and ferulic acid, Journal of Applied Polymer Science (2017)

  7. Puchalski M., Szparaga G., Biela T., Gutowska A., Sztajnowski S., Krucińska I.: Molecular and supramolecular changes in polybutylene succinate (PBS) and polybutylene succinate adipate (PBSA) copolymer during degradation in various environmental conditions, Polymers (2018)


Patenty

PL221791 Sposób nadawania włókninom z polilaktydu właściwości zmniejszonej podatności do sorpcji przy użyciu techniki plazmowej, Krucińska I.  Urbaniak-Domagała W., Komisarczyk A.,  Chrzanowski M., Mik T.,  Sulak K.

PL232396 Wielowarstwowy materiał medyczny przeznaczony na implant do wypełnień kości, Krucińska I. , Struszczyk M., Komisarczyk A., Kowalska S., Twarowska-Schmidt K., Dobrzyński P., Kowalczuk M., Smola A., Żywicka B.

EP 2885449 Biodegradable textiles and method of their manufacture, Twarowska-Schmidt K., Sulak K.,  Ciechańska D., Olczyk K., Krucińska I.,  Chrzanowski M., Kowalska S., Komisarczyk A., Dobrzyński  P., Kowalczuk M., Pastusiak M., Sobota M., Mielicka E., Pinor A., Żywicka B.

PL 238194 Kompozytowy materiał przeznaczony do zastosowania w przemyśle obuwniczym, zwłaszcza na wkładki do obuwia, Puchalski M., Pąperski B., Krucińska I., Sulak K., Chrzanowski M., Komisarczyk A., Kowalska S.